Akhisar’da yetişen Türk Büyükleri
1 Horasanlı Süleymanoğlu Karaca Ahmet:
Aslen İranlı bir hükümdar hanedanına bağlı olan Karaca Ahmet Anadolu’ya gelerek Akhisar’a yerleşen, Halvatiye Tarikatının büyük şeyhlerindendir.Akhisar’ın 10 km. kuzeyindeki Karaköy de bir türbede gömülü olduğu için“Karaköy Dedesi”diye anılır.
2 Rumi İsaoğlu Korkut Baba:
Akhisar’ın 12-13 km. güneyinde bulunan kızlaralanı köyü’nün yakınlarında eşi olduğu sanılan Elif Hatun diye bir kişiyle aynı türbeyi paylaşan Korkut Baba’nın Fatih döneminde yaşadığı zannedilmektedir.
3 Şeyh Osman Rumioğlu Yatağan Mahmut Baba:
Diğer adının Hayre Mahmut Sultan olduğu bilinen Mahmut Baba Akhisar‘ın fethinde rol oynamış Bektaşı tarikatı şeyhlerindendir.Bizans Döneminde“Karapavli”denilen köyün Akhisar’ın fethinden sonra kendisine verilmesinden sonra bu köye, Mahmut Baba’nın adından dolayı “yatağan”denmiştir. Türbeside Yatağan Köyündedir.
4 Milingeli Şeyh Uğurluoğlu Şeyh İlyas Baba:
Sarunoğullarının ordu arkadaşlarından biri olduğu tahmin edilen bu kişinin,kesin kimliği bilinmemektedir.
5 Paşa Alibeyoğlu Sasa Beyler:
Akhisar Devlet hastanesinin bulunduğu tepecikte kalenin doğu kısmına yerleşip köfünlü camii’yi daha sonra da Sasabey hamamını ve imaretini yaptıran Sasabeyler Akhisar’a gelen ilk Türk yerleşiklerdir.
Günümüzde hala işlevlerini yitirmeyen ve yapıldığı ilk günkü kadar sağlam olan paşa mahallesindeki Paşa Hamamını da Büyük Sasabey yaptırmış ve gelirinin 2/3 ünü erkek evlatlarına 1/3 ünü imaretine bağışlamıştır.
Büyük Sasabey in ölümünden sonra çocukları ve torunları tarafından da iyi idare edilen vakıf, Alibeyli köyünün tamamı ve yakınındaki Kurudolap denen değirmenin vakfedilmesiyle,Akhisar’ın geli,rini çok yükseltmiş,yoksul kesimede yardımcı olmuştur.
Evliya Çelebi’nin Akhisar’a geldiğinde kaldığı Yusuf Bey sarayı,Akhisar Kalesinin 1402 de yıkılmasıyla onun yerine yapılan köşktür.Daha sonraları ise köşkün bulunduğu çevrede oturanlara “köşklü”denmiştir.Hala Akhisar’ da Köşklüler bulunmaktadır.
Daha sonra Karaosmanoğullarının eline geçen Sasabey imarethanesi zamanla işlevini yitirmiş,virane haline gelmiştir.Selimzade 2.mehmet ağa tarafından ilkokul haline getirilen Selimzade Mektebi yada Sasabey İmaret Mektebi Cumhurşyetin ilanıyla mesken halinde kiraya verilmeye başlandı.Fakat 1931 de satın alan aile tarafından zarar gören ev günümüze kadar gelememiştir.
6 Sarı Ahmet Paşa:
Kendi adından dolayı Paşa Mahallesi denen mahalledeki “tahta kale çarşı”nda bulunan paşa camisinde mezarı bulunan Sarı Ahmet Paşa hakkında kesin bir bilgi yoktur.Sarı Ahmet Paşa’nın hayırları şunlardır:Paşa Camii,Paşa Hamamı ,bir medrese,bir kervansaray,Akhisar çarşısında dükkanlar ve bir imaret binası.
7 Doktor Ali Bey Doktor Hasan Bey :
Paşa camii avlusunda mezarı bulunmayan Dr.Abbas Bey’in“cevherüt Tıp”adlı bir kitabı vardır.Kitabın yazılış tarihi 1837 yılında öncelere dayanır.Fakat 90 yıl kadar önce Abbas Bey’in torunu köşkoğlu civarındaki çiftliğe kitabı götürmüş ve orada yangında kitap yanmıştır.
8 Mühendis Hacı İshak Efendi:
1589 yılında yaşadığı tahmin edilen Hacı İshak Efendi Akhisar’a su getirmasiyle tanınır.Su deliğinden su getirirken Abbas Bey gerizi,Çağlak Yolu,Süloeyman Dede Mezarlığı ve şehrüstü Camii içinden geçirerek Şeyh İsa ve Emetli Camileri güzergahını izlemiştir.
9Yiğtbaşı Şeyh Ahmet Şemsettin Efendi Bini İsa:
Halvatiye Tarikatı’nın Ahmediye (Orta Kol) şubesinin kurucusu olan kişi aynı zamanda bilgin ve şairdir.7 adet manzum ve düz yazı eserleri vardır.1504 yıllarında vefat etmiştir.
10 Taşgun Oğullarından Şeyh Mecduiddin-i İsa:
Şafii mezhebinden olan Mecduiddin-i İsa 87 yıllık ömründe ilim,sanat ve sanatkarları çok sevmiş,1531 yılında vefat etmiştir.Kişiyle ilgili bütün bilgiler M.Emin Müderrisoğlu’nun özel kütüphanesinde olan Şeyh İlyas’ın babası için yazdığı “Menakıbı Şeyh Mecduiddin İsa ve Adabı Salikin”adlı eserdedir.
11 Şeyh İsa Oğlu Şeyh İlyas:
Şeyh İlyas da babası gibi Bayrami tarikatındandır.Kendi yaşadığı dönemde cifir (gelecekten haber verme sanatı)duyum ve astronomi bilimlerinde söz sahibi idi.1554 yılında vefat etmiştir.
12 Abdülcelil Bini Yusuf Akhisari :
Kanuni Sultan Süleyman devri devlet büyüklerindendir.Aşir Efendi Kütüphanesindeki eserleri:Dürü Bahri,Zühheri Safi ve Şerhi(manzum sözlük)Zahrul Ahire,Seb’ci Ebhur ve Şerhi(manzum sözlük)Metaliül Enval adlı eser ise aydın ve yaratıcı bir kişi olan oğlu Abdulmuhi Efediye aittir.
13 Mevlana Bostan Efendi :
Hitabeti kuvvetli bir sofiye şeyhi olan Mevlana Bosta Efendi,bilimli ve yararlı bir kişi idi.
14 Sinaneddin-i Yusuf Bini Pir Ahmet :
Günümüzde Aynalı Camii diye bilinen camiinin asıl kurucusu ve asıl vakfıdır.Camiinin eski adı Sinan Kadı Efendi Camii’dir.Fetihten sonra Akhisar’da yapılan ilk camii olma özelliği taşıyan Köhne (köfünlü) camii’nin avlusunda mezarı bulunmaktadır.
15 Baki Fakih Oğlu Ahmet Efendi :
Osmanlı bilginlerinden ve tabiblerinden biri olan tabib Ahmet Efendi’nin önemli tıp kitaplarından çevirileri vardır.Hangi dönemde yaşadığına dair bir bilgi yoktur.
16 Paşa Ali Bey Oğlu Mahmut ve Torunu Feridun Ahmet Bey :
Başkanlık arşivinde yayınlanan secereye göre paşa Ali Bey ailesi,
Paşa Ali Bey
Mahmut Bey – Büyük Sasabey
Çalap vermiş ve zevcesi Şah Hatun
İkinci Sasabey
Seyit Ahmet Çelebi – Üçüncü Sasabey - Yusuf Çelebi
Mahmut Bey’in ölüm tarihi ve nerede olduğu hakkında bir bilgi yoktur.
Aslen Akhisar’lı olan Feridun Bey,bilgin,şair,yazar ve hattattır.1580 yılında vefa eden kişi Kanuni’nin son seferi olan Zigetvar Seferine de bizzat katılmıştır.
17 Muhammed Bedrettin :
Nakşibendi tarikatından olan kişi 1593 yılında Medine’de vefat etmiş,üçaylar edebiyatına vakıf,bilgin ve yazar bir kişidir.Memleketi olan Akhisar da yazmaya başladığı ünlü eseri TEFSİR-İ ŞERİF’den başka,üç lisanda yazmış olduğu manzume ve eserleri vardır.
18 Nasuh Navali :
1595 yılında Manisa’da vefat eden Nasuh Navali Müderris ve şehzade öğretmenidir.Akhisar’lı olan kişinin “Ferahname Ahlaki Nevali” adlı çeviri kitabında İmam-ı Gazali’nin Farsça eserleri ve Aristo’nun eserlerinden çeviriler vardır.Yine bu kişinin “Ahlaki Muhsini” adlı çevirisi ve “Kimya-yı Saadet” adlı eseride Eyüp’te Hüsrev Paşa Kütüphanesi’ndedir.(17)
19 Sadrazam Tekeli Lala Mehmet Paşa :
1596 yılında vefat eden Tekeli Lala Mehmet Paşa,Kabe’nin su yollarının yapımında hizmet vermiştir.
20 Abdurrahman Kızı Halime Hatun :
osmanlı padişahlarından 3. Mehmet’in sütannesi ve dadısı olan Halime Hatun,S.Tekeli Lala Mehmet Paşa’nın da kayınvalidesidir. Büyük ve çok zengin bir vakfıyesi vardır.Ölüm tarihi ve mezarı hakkında hiçbir bilgi yoktur.Vakfiyede:bir camii (Halime Hatun Camii),bir darülhadis,bir kütüphane,bir okul,bir imaret ile kadın ve erkeklere ait bir misafirhane vardır.
21 Müftü ve Müderris Ahmet Efendi :
İlimli ve dinine olan bu kişi Nasuh Navali’nin öz kardeşidir.Aslen Akhisarlı’dır.
22 Şair Ferruhi Efendi :
1592 yıllarında İstanbul’da olan Ferruhi Efendi Mevlevi tarikatından büyük bir şairdir.
23 Hasan Kafi Efendi :
1596 yılında devletin yönetilmesinde devrim yapılması ile Arapça olarak bir eser yazan Hasan Kafi Efendi ,din bilginlerinden olup 16.yy’nin ikinci yarısında ve 17 yy başlarında yaşamıştır.1597 yılında ise yazdığı Arap eseri Türkçeye çevrilmiştir.
Ne zaman nerede öldüğü hakkında bilgi yoktur.
24 Sinanüddin Yusuf’un Oğlu Abdülkerim Efendi :
1596 – 1629 yıllarında yaşayan Abdülkerim Efendi’nin döneminin edebiyatında anılmaya değer düzyazıları vardır.Yazıları Şayhülislam Esat ve Yahya Efendilerle Lala Muhammed ve Murat Paşalara yazdığı mektuplardan ibarettir.
25 Ataullah Atai Efendi :
1618 yılında vefat eden Ataullah Atai Efendi,bilgin,adil ve şair bir kişidir.Nasuh Nevalı’nın 3. oğlu olan kişinin bir de divanı vardır.
26 Ahmet Rumi Efendi :
Vefatı 1632 olan kişinin mezarıda memleketi olan Akhisar’dadır.Safiye mezhebinin Halvatiye Şeyhlerinden olan Ahmet Rumi bilgin bir kişidir.Yazılı eserleri çok fazladır.Eserlerinin bir bölümü İstanbul ‘daki kütüphanelerde,bir kısmı da Akhisar Zeynelzade Halk Kütüphanesi’ndedir.
27 Mevlana Muhammet :
Matematik ve geometri derslerinde bilgili olan Mevlana Muhammet Ahmet Rumi Efendi Akhisar’ın önde gelen Türk büyüklerindendir.
28 Sadeddin Efendi :
1615 yılında vefat eden kişi bilgin,fadil ve şairle olmakla birlikte Nasuh Navali’nin 2. oğludur.
29 Ahmet Efendi :
Müftülük,müderrislik ve mütevellik (vakıf yöneticiliği)yapan Ahmet Efendi Akhisar’da Seydi Ahmet mahallesinde bulunan Seydi Ahmet zaviyesinde mütevelli bulunmaktadır.peygamberimiz (S.A.V)soyundandır.
30 Mermereli Mustafa Oğlu Abdullah Hulvi Efendi :
Abdullah Hulvi Efendi 1746’da vefa eden şuanda Gölmarmara’da Eski(pazar) Camiinde mezarı bulunan ve bilgin,müderris,müftü ve şair olan bir kişidir.
31 Şeyhlislam Vassaf Abdullah Efendi Bini Muhammed :
100 yıllık bir ömür süren kişi 1760 yılında vefat eden Taşgun oğullarından Şeyh İsa evlatlarındandı.Aslen Akhisarlı’dır.
32 Müftü Ali Efendi :
Şerhi Mevafık ,”Tefsiri Beyzavi”adlı eserleri tercüme eden Ali Efendi,aslen Birgili’dir.Edebiyatçı olmasına rağmen Akhisar’da hocalık ve yazarlık ile uğraşmıştır.1771 yılında vefat etmiştir.
33 Şeyhülislam Mehmet Esat Efendi :
1707 yılında doğan Esat Efendi ,Şeyhülislam Abdullah Vassaf Efendi’nin oğludur.1778 yılında ölmüştür.
34 Şair İbrahim Hakı Efendi :
1787 yılında toplanarak basılan divanı,dergi halindedir.17.yy’de yaşayan bu şair kişinin,asıl adının İbrahim Haki olduğu fakat vezin için şiirinde “Turabi” mahlasını kullandığı bilinmektedir.
35 Şair ve Hafız İsmail Nazifi Efendi :
“Abdizade” adı ile tanınan ,şair ve bilgin olan kişinin Akhisar’ın eski ayan ve voyvodalarından Şabanoğlu Halil Ağa’nın “Yanık Konak” adlı yerde yaptırdığı bina için güzel bir methiyesi ve Haremeyn aşireti beyi ve voyvoda olan Hamza Bey,oğlu Gündüz Bey’in mezar taşında yazılı olan manzumda kendine aittir.
36 Zeynelzade Hacı Ali Oğlu Hacı Ali Efendi :
Akhisar’a kültür alanında büyük bir adım attıran ve ilerde insanlığa faydalı olmak amacıyla Hashoca camii avlusuna yaptırılan 923 kitaptan oluşan Zeynelzade Halk Kütüphanesi Akhisar’da ilk kütüphane olma özelliği taşır.Zeynelzade Hacı Ali Oğlu Hacı Ali Efendi’nin kendi adını taşıyan kütüphanesinde bulunan eserlerin hepsi el yazması olup arasında Katip Çelebi’nin “Keşfüzzünun” gibi çok değerli eserleri de vardır.
Siyasi ve idari yönleri olan Hacı Ali Efendi Kütüphanenin ihtiyaçlarını karşılamak için 12 odalı,3 mağaza ile 4 dükkandan oluşan han, bardakçı imalathanesi,farklı semtlerde,8 adet dükkan ve Karaköy civarında su ile işleyen un değirmeni ve 50 dönüm tarlayı da vakfa bağışlamıştır.Daha sonra Akhisar çarşısında çıkan yangında vakıfların çoğu yanmış,arsaların kiraya verilmesi ise belgeleri olmadığı için hiçbir işe yaramamıştır.1779’da Akhisar voyvodalığa yapan Hacı Ali Efendi 1814i’de vefat etmiştir.
37 Şair Tellizade Halil Vehbi Efendi :
Zeynelzade Halk kütüphanesindeki “Divan-ı Seyit Vehbi” adlı eserin O’nun olması ihtimalinin yüksek olmasına rağmen hayatı hakkında geniş bir bilgi yoktur.
38 Kurra Mehmet Efendi :
1796 yılında vefat eden Kura Mehmet Efendi Kur’an-ı Kerim okumakta usta bir kişidir.Ulu Camii’nin camiye çevrilmesinden sonra cami’nin avlusunda üçer odalı olmak üzere,birer tane darülhadis ve Kur’an okuyanların eğitim gördüğü yer anlamına gelen bir kura yaptıran Müftü Kurra Mehmet Efendi bunların arasında bir de dershane yaptırmıştır.
39 Bozkırlı Hacı Mustafa Hikmeti Efendi :
Derviş yaradılışlı olan Hacı Mustafa Hikmeti Efendi iyi bir öğrenim görmüştür.
40 Dombaycıoğlu Hacı Mehmet Efendi:
Akhisar’ın Hacı İshak mahallesinden olan Hacı Mehmet Ağa’nın Akhisar’da bulunan vakıflarında 12 odalı Dombaycıoğlu Hanı,Akhisar çarşısında bir kahvehane,bir börekçi,bir simitçi fırını,bir kürkçü,bir demirci,iki bardakçı,bir bakkal ve yemişçi olmak üzere 12 adet değer mülkü bulunmaktadır.
41 Dayızade Hacı Mehmet Oğlu Hacı Süleyman Ağa :
1823’te İstanbul’da tescil ettirdiği vakfiye ile Akhisar Kethüda Mahallesinde Tepecik yöresinde bir okul,Aydın şehrinde bir medrese,Akhisar’da 21 odalı bir Rumhane,14 odalı bir işhanının yarısı,2 mağaza,1 fırın,18 dükkan,ayrıca Edremit ve Balıkesir’de birçok dükkan ve arazi vakfetmiştir.Ne zaman nerde öldüğü belli değildir.
42 Yayaköylü Müderris Hacı Ahmet Raşit Efendi :
Edebiyat ve Arap-Fars dilleri uzmanı olan Hacı Ahmet Raşit Efendi,İstanbul’da müderris olduktan sonra Akhisar’ın Palamut bucağının merkezi olan Yayaköy’deki medresede müderris ve kütüphanesine de hafız-ı kütüp olarak görev yapmıştır.1859 yılında vefat eden Hacı Ahmet Raşit Efendi,Yayaköy Medresesi’nin avlusuna gömülmüştür.Şiir ve methiyeleri bulunmaktadır.
43 Kantarcızade Hacı Ahmet Ağa :
1863 yılında yaptırdığı vakıfta Abdünnebi Efendi Mahallesinde ve çınarlı kapı mevkiinde bir camii ve 10 odalı bir medrese,bir okul,birde mutfak vardır.Ve bu yapılara yetecek ise bir rumhane,19 adet dükkan ve mağaza,bir mesken
