Finansal Risk Türleri: Piyasa Riski, Kredi Riski ve Operasyonel Riskler
Bir girişim başlatmak, daima belirli riskleri de üstlenmek anlamına gelir. Bazen bu riskler girişimin doğasından kaynaklanır: Örneğin, legal altyapının uygun olmaması nedeniyle Türkiye'de yasal casino sitesi açmaya çalışmak başlı başına bir risktir. Ancak doğru işkolunu seçseniz ve hatta tatmin edici bir başlangıç yapmış olsanız bile, işletmeniz var olduğu sürece bazı riskler daima geçerli olacaktır. Bunlara karşı hazırlanmanız için, önce ne gibi riskler üstlendiğinizi bilmeniz gerekir: Aşağıda, finansal risk türlerini listeleyerek bunu yapabilmenizi sağlıyoruz.
Finansal Risk Nedir?
Ancak işe temelden başlayalım ve önce finansal riskin tanımını yapalım. Finansal risk, en basit haliyle bir yatırım veya ticari girişimde para kaybetme olasılığıdır. Bu olasılıklar temel olarak üç farklı şekilde kendilerini gösterir: piyasa riski, kredi riski ve operasyonel riskler. Likidite riskini de bu listeye dahil etmek mümkündür, ancak uygulamada en sık rastlanan ve en büyük problemlerle yol açan risk türleri bu üçüdür.
Finansal risk, sermaye kaybıyla sonuçlanabilecek kadar ciddi bir tehlikedir ve sadece şirketleri değil, hükümetleri bile etkiler. Hükümetler için bu terim, para politikasının kontrol edilemediği anlamına gelir. Şirketler içinse üstlendikleri borçlarda temerrüde düşme olasılığının arttığı anlamına gelecektir. Bu, daima iflas ile sonuçlanmaz ancak şirketin nakit akışını etkileyip ek bir mali bir yüke neden olabilir.
Piyasalar, daima makroekonomik güçler ve faiz oranındaki değişiklikler gibi faktörler nedeniyle finansal riskle karşı karşıyadır. Şirketler de, gelirlerini veya üstlendikleri bir borcu ödeme güçlerini tehlikeye atabilecek kararlar aldıklarında finansal riskle karşı karşıya kalırlar. Finansal riskler her yerdedir ve neredeyse herkesi etkiler. Tehlikeleri ve kendinizi nasıl koruyacağınızı bilmek riski ortadan kaldırmaz, ancak zararlarını azaltabilir.
1. Piyasa Riski
Piyasa riski, bir şirketin iş için rekabet ettiği belirli bir pazardaki koşulların değişmesine dair bir tehlikedir. Örnek olarak tüketicilerin çevrimiçi alışveriş yapma eğiliminin artmasını gösterebiliriz: sadece fiziki satış yapan bir işletme, doğal olarak bundan olumsuz olarak etkilenecektir. Dahası, acil olarak bir web sitesi açması da riski sıfırlaması için çoğunlukla yeterli olmaz, zira piyasada bu seçeneği ondan çok daha önce sunmaya başlayan ve dolayısıyla belirli bir hakimiyet elde eden rakipleri olacaktır. Piyasa riski, geleneksel perakende işletmeleri için önemli zorluklara neden olur.
Çevrimiçi alışveriş için hazırlığını daha kuruluş aşamasında yapan şirketler başarılı olur ve gelirlerinde artış görürler. Ancak değişen pazara uyum sağlamakta yavaş olan şirketler ise giderek küçülür ve tedbir almamakta direnirse iflas ederler.
Çevrimiçi alışveriş, sadece bir örnektir. Piyasa riski, ürün veya hizmet sunduğu piyasadaki her türden değişiklik ve gelişmeyi hızlı bir şekilde analiz edemeyen ve bunlara uygun tedbirleri almayan her şirketi etkiler. Bu riski aynı zamanda “rakipler tarafından alt edilme riski” olarak da tanımlayabiliriz, zira giderek daha rekabetçi hale gelen küresel pazarda, sunulan her ürün ve hizmet için bir alternatif vardır. Finansal açıdan en başarılı şirketler, kendilerini rekabette bir adım öne çıkaran ve bir pazar kimliği elde eden işletmelerden oluşur.
2. Kredi Riski
Kredi riski, bir şirketin müşterilerine verdiği krediler nedeniyle maruz kaldığı risktir. Bu, genellikle tedarikçileri ile olan iş ilişkisinden kaynaklanır. Basitçe, şirketlerin alacaklarını tahsil edememeleri ve bu nedenle ödemelerini yapamamaları olarak tanımlanabilir. Kredi riskini analiz edemeyen ve gerekli tedbirleri alamayan şirketler, ciddi bir mali kayıp tehlikesiyle karşı karşıya kalır. Örneğin müşterilerin yarısından fazlasının borçlarını zamanında ödememe riski varsa, üstlenilen risk çok büyümüş demektir ve gerekli tedbirler alınmazsa, bu sürecin sonu iflasa dek gidebilir.
Bir şirket, borçlarını zamanında ödemek için her zaman yeterli nakit akışına sahip olduğundan emin olmalıdır. Aksi takdirde, tedarikçiler şirkete ürün/hizmet vermeyi bırakabilir veya hatta şirketle iş yapmayı tamamen durdurabilir. Bu bakımdan, bir şirketin yapabileceği en iyi şey, potansiyel kredi risklerini öngörmek ve bunlara karşı hazırlıklı olmaktır. Örneğin 2008 ekonomik krizine yol açan Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yüksek faizli ipotek (mortgage) çöküşü, kredi riskinin doğru yönetilmediğinde nelere neden olabileceğinin çok iyi bir örneğidir. İşsiz veya istikrarlı bir geliri olmayan kişilere verilen yüksek riskli, yüksek faizli “subprime” ipoteklerin sayısı giderek artmış, ancak borçlular ödeme yapmadıkları için tahsilat neredeyse tamamen durmuştur. Bu durum Amerika Birleşik Devletleri'ndeki binlerce bankanın iflasına yol açmıştır.
3. Operasyonel Risk
Operasyonel riskler, bir şirketin olağan ticari faaliyetlerinden kaynaklanan çok çeşitli riskleri ifade eder. Bunlara hukuk/ceza davaları, dolandırıcılık tehlikesi, personel sorunları, pazarlama ve büyüme planlarının yanlış veya yetersiz olduğunun kanıtlanması gibi pek çok riski bu kategoriye dahil etmek mümkündür. Bu riskler, şirket içinde iç kontrol eksikliği, teknolojik başarısızlıklar, yanlış yönetim, insan hatası veya çalışanların eğitim eksikliğinden kaynaklanır. Her halükârda, operasyonel riskler her zaman finansal bir kayba yol açar.
Operasyonel risk, objektif olarak tespit edilmesi en zor olanlardan biridir. Çoğu şirket, bu amaçla kurulmuş bir departmanı yoksa, bir risk üstlendiğinin farkında bile olmaz. Örneğin, bozulan bir makine, yalnızca tamir etme masrafından ibaret değildir. Bu arıza, ayrıca ürün teslimatlarında gecikmeye yol açabilir ve hatta şirketin itibarını etkileyebilecek üretim kayıplarına neden olabilir. Intel ve Facebook gibi büyük şirketler bile operasyonel riskleri öngöremedikleri için büyük ekonomik kayıplara uğramışlardır. Bu türden riskleri öngörmek, tespit etmek ve gerekli tedbirleri almak özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler için çok zor olacaktır. Ancak operasyonel risklerini doğru yöneten şirketlerin rakiplerine kıyasla çok daha başarılı olacağı da tartışmasız bir gerçektir.
