Pakistan …
Kardeş ülke!
Dünya, Mustafa Kemal’in Ankara’ya dayanmış emperyalistlere karşı vermekte olduğu ölüm kalım savaşını yakından izliyordu. Bunların arasında Hindular ve Hint Müslümanları da vardı. Sakarya Meydan Muharebesinin kazanılması Hindular için sömürgecilere karşı ortak zafer, Hint Müslümanları için ise İslam’ın bir zaferiydi. Hindistan’ın kurucu lideri Mahatma Gandhi’nin Atatürk’ün ölümünde söylediği söz müthişti: “Mustafa Kemal İngilizleri yenene kadar Tanrı’yı da İngiliz sanırdım!” Milli Mücadele için Hint Müslümanlarının gönderdikleri yardımlar ise hem savaşta çok işe yaramıştı hem de savaş sonrası kurulan İş Bankasının ilk sermayesine katılmıştı.
Hindistan’ın doğusunda ve batısındaki Hint Müslümanları 14 Ağustos 1947’de Pakistan İslam Cumhuriyeti’ni kurdu, 60’dan fazla dil konuşulsa da ulusal dili Urduca (urdu = ordu). Ancak devlet / hukuk / ekonomi işlerinde resmi dil İngilizce! 1971’de Doğu Pakistan ayrılıp Bangladeş oldu. Pakistan'ın Pencap, Sind, Hayber-Pahtunhya ve Belucistan olmak üzere 4 eyaleti var ve federal başkenti İslamabad. 220 Milyon nüfusu ile Dünyanın 6. Kalabalık ülkesi. Yaklaşık 300 Milyar $ gayri safi milli hasılası ile Dünyanın 38. Büyük ekonomisi, satın alma gücü cinsinden ise 25. sırada! Dışsatımı 30-32 Milyar $, dışalımı ise 50 Milyar $ civarında. Açık veren bütçesiyle borçlanma ile sürdürülen bir ekonomiye sahip! Pakistan atom bombasına sahip bir ülke. Aynı zamanda insani gelişmişlikte 189 ülke içinde 154. sırada. Nüfusun %4’ü günde 1.9 Dolarlık açlık sınırının, %40’a yakına da yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
Pakistan’ın UNESCO Kültür Mirası listesindeki yer / eser sayısı 6. Yeri gelmişken söyleyelim; Türkiye’de ise başta İstanbul’un tarihi yarımadası, Efes Harabeleri, Safranbolu Evleri, Göbekli Tepe, Hattuşaş, Edirne Selimiye Camisi, Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Bergama (Pergamon) Antik Kenti olmak üzere 18 eser var.
Ziyaretlerim!
Pakistan’la ilişkim on yıl öncesine dayanıyor. İlki Ocak 2011’de olmak üzere çok sayıda ziyaret yaptım. Kimisinde en önemli uluslararası etkinlik olan IBCAST konferanslarına davet edildim, açılış / kapanış konuşmaları yaptım, kimisinde bir Hava Kuvvetleri ekibi olmak üzere değişik kurum mühendislerine birkaç günlük kurslar / seminerler verdim. Türkiye’ye ekip gönderdiler; onları İstanbul’da 3-4 günlük uygulamalı bir kursta eğittik.
Kardeş ülke olmamıza karşın bu konferanslarda güçlü Çin – Pakistan işbirliklerine şahit oldum. Örneğin, çoğu kez Türkiye’yi tek başıma temsil ederken Çin’in bazen 30 bazen 40 kişilik akademik ekiplerle katıldığını gördüm. Çin’in Pakistan’a stratejik önem verdiği ortada. Sanırım bugün için 30 bine yakın Pakistanlı öğrenci Çin’de öğrenim görmekte, bunun 6 Binden fazlası doktora araştırması yapıyor; hemen hepsi de burslu!
İlk davet 2010 yılı ortasında geldi. Eşimle birlikte eyalet konuğu protokolüyle karşılandık. Henüz hava aydınlanmamıştı. Hava kuvvetlerinden bir binbaşı ve NESCOM’dan bir emekli albay karşıladı, siyah bir cipe bindik. Önde bir başka cipte ellerinde makinalı tüfeklerle resmi askerler, arkada ise yarı açık bir cipte yerel kıyafetli (bizim koruculara benzer) silahlı 3-5 kişi. Eşimle birbirimize baktık, bir insan ancak bu kadar hedef yapılır diye düşündük ikimiz de! Sonraları epey takıldım Pakistanlı dostlara “kendinizi güvende hissetmiyorsanız İstanbul’a gelin” diye. Ne yazık ki 2015-2016 geldiğimizde üzülerek de olsa bu kez onlar bana takıldılar bir süre “Profesör, kendinizi güvende hissetmiyorsanız, İslamabad’a gelin!” diye. İlk ziyaretimde beni şaşırtan bir diğer şey ise çok sayıda erkek ve kadın ortak isimlerimiz olduğuydu (Adnan, Asım, Kamil, Kani, İffet, İrfan, …)!
Pakistan’da Üniversiteler
Pakistan’da 132 üniversite var; toplam öğrenci sayısı ise 1.5 milyonun üzerinde. QS 2021 sıralamasında (www.topuniversities.com/) ilk 500 içinde 3 Pakistan Üniversitesi var. İslamabad Ulusal Bilim ve Teknoloji Üniversitesi (NUST) 355. sırada, Pakistan Mühendislik ve Uygulamalı bilimler Enstitüsü 377. Sırada, Quaid-i Azam Üniversitesi ise 454. sırada yer alıyor. Oysa THE 2021 sıralamasında (www.timeshighereducation.com/ ) ilk 500’e giren üniversite yok; listeye ilk giren Quaid-i Azam Üniversitesi ilk 600 içindeyken NUS 801 – 1000 bandında yer bulabilmiş durumda. URAP 2021 listesinde ise (www.urapcenter.org/) NUST 892. Sırada yer alırken WEBOMETRICS 2021’de (www.webometrics.info/) COMSATS Bilişim Teknolojileri Enstitüsü ancak 927. sırada yer alabildi.
NESCOM (National Engineering & Scientific Commission)
Bizim TUBITAK eşdeğeri ulusal ARGE Kurumu, ama araştırıcı ve çalışan sayısı bakımından daha büyük, neredeyse iki katı. Bilimsel etkinliklerde de hep ana sponsor. İlk gittiğimde NESCOM başkanının ODTÜ Kimya mezunu olduğunu öğrenmiştim; bana de çok yakınlık göstermişti, gala yemeklerinde hep yanına oturmamı isterdi. Aklında kalan birkaç Türkçe kelime ile hoş sohbetlerimiz oldu. Son ziyaretlerimde emekli olduğunu söylediler, ama yerine geçen yardımcısıyla da bu sıcaklık sürmüştü.
Biz dost / arkadaş değiliz!
Sanırım benim katıldığım ikinci IBCAST konferansıydı, “Prof. Sevgi, sizden kapanışta da bir konuşma istiyoruz” dediler. Pakistan, Hindistan gibi İngiliz kültürüyle yoğrulmuş, trafik soldan; törensel etkinliklere de çok önem veriyorlar! Kapanış töreninde benden önce kalabalık Çin ekibini temsilen bir kadın profesör konuştu, “arkadaşlıktan, dostluktan” söz etti, büyük alkış aldı! Ardından ben çıktım, “Siz Çinli akademisyenlerle dost / arkadaş olabilirsiniz, ama biz sizinle ne dostuz ne arkadaşız!” diye söz başladım, tamamı dolu olan 500 kişilik salon buz kesti! Biraz bekledikten sonra “Because we’re family, we’re brothers and sisters!” dedim “Çünkü biz bir aileyiz, kardeşiz!”. Büyük bir alkış koptu. Ardından liderleri Muhammed Ali Cinnah ile modern Türkiye’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ten söz ettim, Kurtuluş Savaşında gönderdikleri altınlardan paralardan söz ettim, “Türkler bunu asla unutmaz!” dedim.
Pakistan gelir dağılımının belki de en kötü olduğu ülkelerin başında geliyor, bu da yoksulluk, yolsuzluk ve adaletsizlik demek, özellikle yoksulluk! Üstüne üstlük, Pakistan’da kadın olmak çok zor! Yine de özellikle batının ambargoları altında uzun süredir kendi yağıyla (ve Çin desteğiyle) temel bilimlerde ve mühendislikte güzel işler yapmaya çabalıyor.
