Bilim okur yazarlığı …
Bilim nedir, Bilimsel yöntem nedir?
Bilim insanı kimdir?
Bilimsel bilgi – Kesin bilgi farklı mıdır?
Bilimsel çözümün normal bir çözümden farkı nedir?
Bilimsel çalışma sadece üniversitede mi yapılabilir?
Üniversitede yapılan her çalışma bilimsel midir?
Bilim okur yazarlığı nedir, nasıl kazanılır?
Bu köşede ilk yazımız 4 Aralık 2020’de çıkmış; zaman su gibi, başlayalı 6 ay olmuş bile!
Ondan-bundan derken asıl konularımıza geliyoruz yavaş yavaş: Bilim, Teknoloji ve Toplum. Artık bu köşede, güncel konular kadar, bilim ve teknoloji ile toplum ilişkilerine de değineceğiz. Bilimin tanımından, bilimsel yöntem tartışmalarına, kehanetten bilimsel kestirime, yaşamda olasılık ve rastlantının öneminden istatistiğin kullanımına, araştırma kurumlarımızdan akademisyenlere dek geniş bir yelpazede insanımızı düşündürmek amaçlı yazıları / denemeleri, kısaca bilim ve teknolojinin toplumsal algılamasını bulacaksınız önümüzdeki haftalarda.
Türk toplumunun bilime ve teknolojiye bakışı, dilimize yerleşen “Otur oturduğun yerde”, “Sana mı kalmış”, ya da “Başımıza icat çıkarma” benzeri deyişlerle ortada değil mi? O halde neyi konuşacağız, neyi tartışacağız diyebilirsiniz. Aslında yaşamın kendisini tartışacağız. Teknolojinin yaşamı nasıl değiştirdiğini tartışacağız. Çevre ve insan ilişkilerini tartışacağız. Hiçbir şeyi tartışmak istemiyorsanız bile hemen her gün telaffuz ettiğiniz rakamları tartışacağız. Ne demek rakam vererek konuşmak? Rakamlar ne söyler, ne kadar söyler, nasıl söyler? Bunları konuşacağız.
Bilim önemli, toplumda güzel şeyler çağrıştırmakta. Bunu, yerli-yersiz her yerde kullanılmasından anlayabilirsiniz. Bir örnek: TV’de bir kanal; orta yaşın üzerinde bir sunucu Diyanet İşleri Başkanını konuk etmiş, yine Hacda Şeytan taşlarken oluşan izdihamdan ölen yüzlerce hacı adayını konuşmaktalar. Başkan Şeytan taşlamanın sembolik olduğunu, içimizdeki Şeytanı kontrol etmenin önemli olduğunu, vb., anlatmaya çalışıyor. Sunucu soruyor; “Sayın Başkan Şeytan taşlamanın bilimsel açıklaması nedir, anlatır mısınız?” Başkan yanıt veriyor “Biz sadece dinin bilimsel bilgisine göre hareket ederiz”. Ne demek Şeytan taşlamanın bilimsel açıklaması? Dinin orijinal bilgisi, dinin hurafeleri deyince anlıyoruz da ne demek dinin bilimsel bilgisi? İnanç ve bilim! Yan yana gelebilir mi? Nasıl? Neden din adamları bilim sözcüğüne sıkı sıkıya sarılma gereği duymakta?
Yine örneğin soykırım gibi, tarihsel bir tartışmada “bırakın tarihi bilim insanları tartışsın”, “arşivler açılsın, gerçekler ortaya çıksın” sözleri ne kadar anlamlı? Tarih belgelerle el alınabilir ama tarih bilimsel yöntemlerle ele alınabilir mi?
Türkiye deprem ülkesi. Bunu bilmemize karşın ne zaman sallansak aynı sorular sorulmakta: Bu deprem neyi tetikler? Öncü mü artçı mı? Beklenen depremle ilişkisi var mı? Hemen her kanalda, neredeyse kadrolu, bir yer bilimci bu soruları yanıtlamaya çalışmakta. Depremler önceden bilinebilir mi? Depremler geliyorum der mi? Ne demek belirtilere dayalı deprem kestirimi?
Yıllar önce bir TÜBİTAK Başkanı TV’de “%90 yerli yapım ilk Türk uydusu uzaya fırlatılacak” diye müjde veriyor. Niye %89 ya da %91 değil de tam %90? Ne demek %90 yerli yapım uydu? Yüzde yüz anahtar teslimi uydu denince anlıyoruz, ya da 100 kiloluk uydunun 90 kilosu, 100 liralık uydunun 90 lirası yerli deyince anlaşılması kolay. Nasıl hesaplanır bir uydunun %90’ı? Örneğin, elektronik devreleri, bilgisayar kontrollü birimleri, yazılımları gibi İleri teknoloji gerektiren aksamları dışarıdan satın alıyorsanız siz uydunun kaportasını yapmışsınız; anlamı olabilir mi? Araba, uçak, gemi, insansız hava aracı, vb., yapımı için de durum aynı değil mi? İşte bu tip haberlerle karşılaştığınızda nasıl tepki vermeli?
Hiç düşündünüz mü; neden kansere çare bulanlar, depremi önceden kestirenler ortalıkta bolca boy gösterebiliyor da örneğin fizikte, matematikte, elektronikte böyle kişilere rastlanmıyor? Neden sade vatandaş ekonomi uzmanı, hukuk uzmanı olabiliyor ve ahkam kesiyor da örneğin, radar konusunda ortalıkta bir tek vatandaş görünmüyor? Neden, Kuran’ın şifrelerini çözenler bir uydu kod çözücü ya da kripto cihazı tasarlayamıyor? Bunun nedeni az bilmek mi, çok bilmek mi?
Richard Feynman popüler bilim yazılarını topladığı “Eminim şaka yapıyorsunuz Bay Feynman” kitabıyla bilinen ünlü bir fizikçi. 1965’te Nobel ödülü aldı. Ödül töreninde onuruna verilen yemekte, yan yana oturduğu Danimarka prensesi ile arasında şu konuşma geçer:
Prenses: Sayın Feynman, hangi dalda aldınız Nobel ödülünüzü?
Feynman: Fizik alanında aldım prensesim.
Prenses: Bu konuda kimse bir şey bilmez, sanırım bu yüzden sizinle bu konuda konuşamayız.
Feynman: Tam tersine! Fizikte kesin bilgi olduğu için herkes fizik hakkında konuşamaz. Hakkında kesin bilgi bulunmayan konularda tartışabiliriz; hava hakkında, sosyal problemler hakkında, psikoloji, ekonomi, finans, hukuk, uluslararası ilişkiler hakkında konuşabiliriz.
İşte tüm bunlara ilgi duyuyorsanız, bu köşeyi izlemeye devam edin.
